Actinische keratose

Korte samenvatting

Actinische keratosen zijn ruw aanvoelende, vaak rood- tot huidkleurige plekjes op zonbeschenen huid, vooral bij oudere mensen en mensen met een licht huidtype. Ze ontstaan door langdurige blootstelling aan ultraviolette straling en worden gezien als voorstadia van huidkanker. Behandeling is noodzakelijk en kan op verschillende manieren plaatsvinden, zoals bevriezing, crèmes, lichttherapie of kleine ingrepen. Nieuwe plekjes kunnen blijven ontstaan; bescherming tegen zon en regelmatige controle zijn daarom belangrijk.

Wat is het?

Actinische keratose (ook wel zonbeschadiging of solaire keratose genoemd) is een huidaandoening waarbij kleine, vaak ruw aanvoelende plekjes ontstaan. De kleur varieert van huidkleurig tot rood of bruin. Ze komen meestal voor op huid die vaak aan de zon wordt blootgesteld, zoals het gezicht, de handruggen en de kale schedelhuid. Actinische keratosen zijn goedaardig, maar kunnen uitgroeien tot huidkanker (plaveiselcelcarcinoom).

Hoe ontstaat het?

De belangrijkste oorzaak is langdurige blootstelling aan ultraviolette straling (zon of zonnebank). Risicofactoren zijn: een licht huidtype (blond haar, blauwe ogen), hoge leeftijd, veel zonuren (beroepsmatig of door zonvakanties), verblijf in tropische gebieden en gebruik van afweeronderdrukkende medicijnen. Door herhaaldelijke schade raakt de huid verhoornd en ontstaan actinische keratosen.

Wat zijn de klachten?

Kleine, schilferige, ruw aanvoelende plekjes (meestal 5–10 mm). De kleur varieert van huidkleurig tot rood of bruin. Ze zitten vaak in het gezicht, op de (onbehaarde) schedel, handruggen, onderarmen en soms op de onderbenen. Soms zijn de plekjes pijnlijk of gevoelig bij aanraking. Vaak zijn er meerdere plekjes tegelijk aanwezig en zijn er andere tekenen van zonneschade, zoals rimpels, verkleuringen en een droge huid.

Hoe te voorkomen?

Vermijd zoveel mogelijk blootstelling aan fel zonlicht en zonnebank. Draag beschermende kleding en een hoed of pet. Gebruik dagelijks zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor (minimaal SPF 15, liever hoger). Let erop dat zonnebrandcrème niet bedoeld is om langer in de zon te blijven, maar om de huid te beschermen tijdens blootstelling. Bij mensen met veel of uitgebreide plekjes blijft regelmatige huidcontrole belangrijk.

Is aanvullend onderzoek nodig?

In de meeste gevallen kan de arts de diagnose met het blote oog stellen. Bij twijfel wordt een biopt (klein stukje huid) afgenomen om huidkanker uit te sluiten.

Hoe wordt het behandeld?

Behandeling is noodzakelijk vanwege de kans (5–10%) dat een plek zich ontwikkelt tot plaveiselcelcarcinoom. Afhankelijk van aantal, grootte en locatie kan gekozen worden voor: bevriezing met vloeibare stikstof, crèmes zoals Efudix® (5-fluorouracil), Aldara® (imiquimod) of tretinoïne, fotodynamische therapie (lichtbehandeling na speciale crème, vaak pijnlijk maar effectief bij uitgebreide afwijkingen), of kleine ingrepen zoals wegschrappen, wegbranden, chemische peeling of chirurgisch verwijderen.

Wat is het vooruitzicht?

Actinische keratosen komen vaak terug, ook na behandeling, omdat de huid blijvend zonbeschadigd is. Regelmatige controle blijft nodig. Het risico op ontwikkeling naar huidkanker (plaveiselcelcarcinoom) wordt geschat op 5–10%. Met tijdige behandeling en goede zonbescherming is de prognose gunstig.