3b Hand-voet syndroom.

Het Hand-voet syndroom (HVS) is ook bekend als palmair-plantair erythrodysesthesie syndroom, acraal erytheem of het Burgdorf syndroom. Het is een relatief veel voorkomende huidreactie op een behandeling met chemotherapie. Hoewel HVS niet levensbedreigend is, kan het erg pijnlijk zijn en kan HVS de dagelijkse activiteiten verstoren. Hierdoor kan de kwaliteit van leven ernstig in het gedrang komen. Hierdoor kan de oncoloog beslissen om de dosis te verlagen, de kuur te onderbreken of het voortijdig te stoppen met de behandeling tegen kanker.

Het krijgen van HVS is afhankelijk van meerdere factoren. Het soort chemotherapie dat gebruikt wordt. Sommige geven meer kans op een HVS en anderen geven nooit deze klachten. De dosis en de duur van de chemotherapie en de gevoeligheid van de patiënt.

In de onderstaande tabel staan de medicijnen die HVS kunnen veroorzaken:

• Gepegyleerde liposomale doxorubicine (PDL)
• Doxorubicine
• Docetaxel
• Cytarabine
• 5-fluorouracil (5-FU)
• Capecitabine
• Minder vaak:
• Paclitaxel
• Hydroxy-ureum
• Methotrexaat
• 6-mercaptopurine
• Cyclofosfamide
• Cisplatin
• Daunorubicine
• Etoposide
• Vinorelbine
• Irinotecan
• Epirubicine

Huid- en nagelafwijkingen die al aanwezig zijn voor de start van de behandeling kunnen het ontstaan en de ernst van HVS vergroten. Daarnaast spelen leeftijd, geslacht, diabetes en polyneuropathie een rol in het ontstaan van HVS.

Het is nog steeds onduidelijk hoe HVS ontstaat. De huid van de handpalmen en voetzolen heeft in vergelijking met de huid van andere delen van het lichaam meer bloedvaten. Ook de deling van de cellen van de huid in de handpalmen en de voetzolen is sneller dan elders op het lichaam. In de handpalmen en de voetzolen zijn er ook veel meer zweetklieren aanwezig dan in de andere delen van de huid. De chemotherapie die in de bloedbaan komt, komt dus door de aanwezigheid van de vele bloedvaten meer in de handpalmen en de voetzolen terecht. Zweet wordt gemaakt vanuit water dat uit het bloed gehaald wordt door de zweetklieren. Omdat er naast meer bloedvaten ook meer zweetklieren in de huid van de handpalmen en de voetzolen aanwezig zijn, komt daar meer chemotherapie terecht.

De chemotherapie is dus in hoge concentratie in de kanalen van de zweetklieren aanwezig en dringt door in de bovenste laag van de huid van de handpalmen en de voetzolen. De cellen in de huid van de handpalmen en de voetzolen delen snel. Ze zijn daardoor erg gevoelig voor deze hoge concentratie van chemotherapie en gaan dus sneller dood.

HVS begint meestal met gevoelloosheid, tintelingen of brandende pijn aan de handpalmen en aan de voetzolen. De klachten kunnen variëren van relatief pijnloos tot ernstig pijnlijk. In de ergste vorm zorgt het ervoor dat je nog amper kunt lopen door de pijn, zwelling, kloofjes en wondjes. Dat heeft dan invloed op de kwaliteit van leven.

De afwijkingen verschijnen binnen dagen, weken of maanden na aanvang van behandelingen tegen kanker en verdwijnen weer geleidelijk na het stoppen van de behandeling. Aan de handen en de voeten zie je een scherp begrensde roodheid, met of zonder zwelling, kloven en wondjes, en afschilfering. Er kan ook vervelling, droogheid of schilfering van de huid ontstaan.

In vergevorderde stadia kunnen blaarvorming en open wonden ontstaan. De huid en de nagels kunnen infecteren.

De ernst van de afwijkingen verschillen van persoon tot persoon. Er worden drie stadia of graden beschreven:

Graad 1: minimale huidafwijkingen zonder pijn

• lichte roodheid, zwelling, overgevoeligheid, jeuk, licht branderig gevoel
• er is geen sprake van een invloed op het dagelijkse leven

Graad 2: matige huidafwijkingen met weinig beperkingen in de zelfzorg en dagelijkse activiteiten

• roodheid, blaren, kloofjes, zwelling, pijn
• HVS heeft enige, maar niet al te grote invloed op het dagelijkse leven

Graad 3: ernstige huidafwijkingen met grote beperkingen in de zelfzorg en dagelijkse activiteiten

• roodheid, blaren, kloofjes, zwelling, hevige pijn, droogheid en vervolgens verdikken en schilferen van de huid. Soms is er sprake van wondjes aan de voeten of handen
• HVS leidt tot een ernstige verstoring van dagelijkse activiteiten. Lopen lukt (bijna) niet meer, waardoor bewegen lastig wordt. Patiënten kunnen moeilijk voorwerpen vastpakken en hebben veel pijn

De klachten die de patiënten ondervinden door HVS kunnen goed uitgevraagd worden door gebruik te maken van de vragenlijst HFS-14.

PDF vragenlijst HvS-14:

HVS kan niet altijd voorkomen worden.

Preventieve maatregelen en behandeling van reeds bestaande afwijkingen voor het starten van de chemotherapie kunnen verergering van de klachten voorkomen. Het kan nuttig zijn om voorzichtig en preventief eeltplekken te verwijderen die een probleem kunnen vormen in geval van het hand- en voetsyndroom. Ook bestaande huidafwijkingen zoals psoriasis, eczeem, schimmelinfecties kunnen best voor het starten van de chemotherapie behandeld worden.

Regelmatige inspectie van de handen en de voeten op het ontstaan van afwijkingen is belangrijk. Het regelmatig gebruik van handschoenen bij koude en het dragen van schoon en goed passend schoeisel is van belang om het ontstaan van huidafwijkingen te verminderen. De huid regelmatig hydrateren met een vettende crème is belangrijk omdat in een droge huid sneller afwijkingen kunnen ontstaan

De blootstelling aan warm water tijdens het afwassen of baden en de blootstelling aan warmtebronnen (sauna’s, in de zon zitten, vloerverwarming) moet zoveel mogelijk vermeden worden. Het contact met agressieve chemicaliën ((af)wasmiddelen of huishoudelijke schoonmaakmiddelen) door rubberen handschoenen met een katoenen binnenlaag is belangrijk om de handen tegen beschadigingen te beschermen.

Het gebruik van gereedschap of huishoudelijke artikelen waarbij de hand tegen een hard oppervlak moet worden gedrukt, zoals tuingereedschap, messen en schroevendraaiers, wrijven, wringen en druk moet vermeden worden om trauma’s aan de huid te beperken.

Tijdens de toediening van chemokuren kan bij sommige chemotherapieën hand- en voet koeling toegepast worden.

PDF folder HVS:

De meeste huidafwijkingen die door medicijnen tegen kanker worden veroorzaakt zijn tijdelijk. Het kan zijn dat de oncoloog de afwijkingen moet behandelen om ervoor te zorgen dat de behandeling gecontinueerd kan worden Gelukkig zijn er verschillende effectieve manieren om met deze aandoeningen om te gaan. Soms moet de dosis verlaagd worden of moet de behandeling tijdelijk gestaakt worden. In sommige gevallen moet er gekozen worden voor een andere behandeling.

Er zijn goede medische adviezen die de oncologen kunnen volgen om HVS te behandelen met lokale hormooncrèmes.

Voor meer informatie over dit onderwerp verwijzen wij naar online dermatologie