De kracht van herhaling – waarom we onzin toch gaan geloven

Hoe vaker we iets horen, hoe geloofwaardiger het voelt – ook als het niet klopt. Dat heet het illusory truth effect. Sociale media versterken dit door herhaling te belonen en nuance te filteren. In dit blog deel ik wat herhaling met ons brein doet, hoe influencers elkaar napraten en waarom herhalen – maar dan goed – de enige manier is om misinformatie te doorbreken.

Ik hoor het bijna wekelijks: “Ik heb het zó vaak gehoord, dus het zal wel kloppen.” Het klinkt onschuldig, bijna logisch, maar elke keer als iemand dat zegt, weet ik dat ik tegen een muur van herhaling praat. Niet tegen domheid of eigenwijsheid – tegen de geruststellende kracht van herkenning. Herhaling voelt veilig. En wat veilig voelt, lijkt waar.

Als dermatoloog merk ik hoe diep dat effect ingrijpt. Cliënten die twijfelen aan zonnebrandcrème omdat ze op Instagram zagen dat het “vol gif zit”. Ouders die hun peuter met eczeem op een dieet zetten omdat een influencer zei dat “melk ontstekingen veroorzaakt”. Mensen die stoppen met hormoonzalf omdat ze “verslaafd” zouden raken. Al die overtuigingen hebben iets gemeen: ze zijn niet ontstaan uit kennis, maar uit herhaling.

Waarom herhaling ons brein fopt

Het illusory truth effect is een van de best onderzochte denkfouten in de psychologie. Hoe vaker we iets horen, hoe makkelijker ons brein het verwerkt. En omdat dat prettige gevoel van herkenning op waarheid lijkt, vertrouwen we het. Zelfs als we rationeel beter weten.

Het brein kiest voor gemak. Herhaling spaart energie. Daarom voelt een bekende zin, hoe onzinnig ook, betrouwbaarder dan een nieuwe uitleg. Het verklaart waarom mensen zeggen: “Ik weet dat het misschien onzin is, maar toch twijfel ik.” Ze voelen vertrouwdheid en verwarren dat met bewijs.

Herhaling heeft dus niets te maken met intelligentie, maar met hoe ons geheugen werkt. En dat is precies wat misinformatie zo effectief maakt: ze spreekt niet onze kennis aan, maar onze herkenning.

De echo van sociale media

Op sociale media krijgt herhaling vleugels. Wie één filmpje bekijkt over een detoxkuur of “huid die moet ontgiften”, krijgt er tientallen bij. Het algoritme denkt dat je geïnteresseerd bent – en bevestigt je keuze. Zo ontstaat een digitale feedbackloop waarin dezelfde boodschap steeds terugkomt, in iets andere woorden, door steeds meer stemmen.

Dat is geen toeval. Platformen belonen wat aandacht trekt, niet wat klopt. Emotie, eenvoud en herhaling scoren hoger dan nuance, context of twijfel. Influencers weten dat. Ze herhalen elkaar – soms letterlijk. Een zin als “zonnebrand is gif” duikt op in honderden video’s, telkens met dezelfde melodie, dezelfde blik in de camera, dezelfde geruststellende toon. Wat begon als één overtuiging wordt een koor.

“Herhaling is het marketingmodel van misinformatie.”

En terwijl de feiten zwijgen, versterkt het algoritme de echo. Het lijkt alsof iedereen hetzelfde zegt, maar in werkelijkheid hoor je slechts één stem, honderd keer.

Waarom kennis alleen niet genoeg is

In de spreekkamer dacht ik vroeger dat het genoeg was om misverstanden te corrigeren. Gewoon uitleggen hoe het wél zit. Maar alleen feiten werken niet tegen een gevoel van zekerheid dat al is ingesleten door herhaling.

Zeg je: “Dat klopt niet,” dan hoort de ander vooral het eerste deel van de zin – de fabel – en blijft die juist hangen. Het brein onthoudt wat bekend klinkt, niet wat daarna komt.

Daarom gebruik ik het schema uit het Debunking Handbook (2020), dat precies uitlegt hoe je herhaling kunt gebruiken om misinformatie te vervangen in plaats van te bestrijden:

Feit – begin met wat wél klopt.
Fabel – benoem de mythe één keer, kort.
Denkfout – leg uit waarom het logisch klinkt, maar niet klopt.
Feit (herhaling) – eindig opnieuw met de juiste uitleg.

Het werkt verrassend goed. Mensen hebben geen behoefte aan meer feiten, maar aan een verhaal dat minstens even eenvoudig en geruststellend is als de fabel die ze geloofden.

Herhaling als medicijn

Herhaling is niet de vijand; het is het middel. Ik gebruik haar bewust. In elke uitleg, in elke les, in elke post. Rustig, consequent, visueel. Liever vijf keer vriendelijk hetzelfde feit dan één keer een felle correctie.

“Wie feiten herhaalt met geduld, wint van framing met volume.”

Ik leg uit waarom iets overtuigend voelt, niet alleen waarom het onjuist is. “Je ziet dit zo vaak omdat het algoritme je meer van hetzelfde laat zien,” zeg ik. “Dat betekent niet dat het klopt.” En ik merk dat dát beklijft. Want als mensen begrijpen hóé ze beïnvloed worden, kunnen ze hun eigen oordeel terugpakken.

Het mooie is dat het werkt in alle richtingen. Herhaling maakt fabels krachtig, maar ze kan ook vertrouwen herstellen. In scholingen, in de Huddle, in gesprekken tussen zorgverleners. Als we met elkaar consequent dezelfde taal gebruiken, verdwijnt ruis.

De collectieve echo

We onderschatten hoe collectief dit proces is. Misinformatie verspreidt zich niet door één boze influencer, maar door de zachte kracht van herhaling. Een influencer herhaalt een ander, een volger herhaalt de influencer, en voor je het weet, lijkt het een gemeenschappelijke waarheid.

Dat verklaart waarom zelfs goed opgeleide mensen in deze val trappen. Kennis beschermt niet tegen herhaling. Herhaling voelt sterker dan ratio. Daarom is onze rol als zorgverlener niet om feiten te strooien, maar om structuur te bieden. Rust, uitleg, en ja: herhaling van wat klopt.

Ik denk vaak aan hoe we in de zorg gewend zijn aan protocollen. We weten dat consistentie vertrouwen schept. Dat geldt ook voor informatie. Als iedere pedicure, huidtherapeut, verpleegkundige en arts dezelfde kernzinnen gebruikt – over zonnebescherming, hormoonzalf, eczeem of voeding – dan ontstaat herkenning in plaats van verwarring.

“De kracht van de echo kun je ook gebruiken om helderheid te laten klinken.”

Wat helpt in de praktijk

De praktijk vraagt om herhaling mét empathie. Leg niet alleen het feit uit, maar ook het mechanisme. Waarom iets logisch klinkt. Waarom het gevoel van zekerheid niet hetzelfde is als bewijs.

Gebruik korte zinnen die blijven hangen:
 “Bekend is niet hetzelfde als waar.”
 “Voeding kan een rol spelen, maar is zelden de oorzaak.”
 “De huid ontgift niet, ze herstelt.”

Herhaal ze bewust. Print ze op een poster, noem ze in een story, gebruik ze in je les. En vooral: herhaal ze vriendelijk. Want vertrouwen bouw je niet met volume, maar met consistentie.

De paradox van herhaling

Het paradoxale is dat we herhaling nodig hebben om van herhaling los te komen. Mensen geloven niet minder omdat ze méér feiten krijgen, maar omdat ze leren herkennen wat hun brein doet. Wanneer cliënten begrijpen dat hun zekerheid vooral komt door herhaling, niet door bewijs, ontstaat ruimte voor twijfel – en dus voor leren.

Dat is misschien wel de belangrijkste vaardigheid in onze tijd: niet alleen weten wat waar is, maar ook herkennen waarom iets waar voelt.

Herhaling is de handtekening van ons tijdperk. Ze vormt meningen, gedrag en identiteit. En in de zorg zien we de gevolgen dagelijks terug: wantrouwen, verwarring, angst. Daarom geloof ik dat we als professionals niet alleen medische kennis moeten delen, maar ook mediawijsheid.

Conclusie – Herhaal wat waar is

De waarheid heeft geen marketingafdeling. Ze verspreidt zich niet vanzelf. Maar ze kan wel standhouden, als we haar blijven herhalen. Niet schreeuwend, maar rustig. Niet moralistisch, maar menselijk.

Herhaling kan mensen misleiden, maar ook beschermen. De keuze is aan ons.
 Gebruik haar bewust, vriendelijk en vaak.

“

Wie de waarheid blijft herhalen, wint van de echo van onzin.”

🧠 Download de checklist
📖 Lees ook: Waarom influencers geloofwaardiger lijken dan artsen (Blog 2 uit deze reeks).

Bronnen

Hasher, L., Goldstein, D., & Toppino, T. (1977).
Frequency and the conference of referential validity. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 16(1), 107–112.
 Klassieke studie waarin het illusory truth effect voor het eerst werd beschreven.

Fazio, L. K., Brashier, N. M., Payne, B. K., & Marsh, E. J. (2015).
Knowledge does not protect against illusory truth. Journal of Experimental Psychology: General, 144(5), 993–1002.
 Zelfs mensen met juiste kennis blijven gevoelig voor herhaling.

Dechêne, A., Stahl, C., Hansen, J., & Wänke, M. (2010).
The truth about the truth: A meta-analytic review of the truth effect. Personality and Social Psychology Review, 14(2), 238–257.
 Meta-analyse van tientallen onderzoeken naar herhaling en geloofwaardigheid.

Unkelbach, C., Koch, A., Silva, R. R., & Garcia-Marques, T. (2019).
Truth by repetition: Explanations and implications. Current Directions in Psychological Science, 28(3), 247–253.
 Uitleg van cognitieve processen die herhaling koppelen aan ‘waarheidsgevoel’.

Brashier, N. M., Eliseev, E. D., & Marsh, E. J. (2020).
An initial accuracy focus prevents illusory truth. Cognition, 194, 104054.
 Onderzoek naar hoe een kritische mindset de waarheid-illusie vermindert.

Silva, R. R., Garcia-Marques, T., & Mello, J. (2021).
The effects of repetition frequency on the illusory truth effect. Cognitive Research: Principles and Implications, 6(1), 49.
 Bevestigt dat hogere herhalingsfrequentie overtuiging versterkt.

Brashier, N. M., & Marsh, E. J. (2020).
Retrieval from memory can give rise to the illusion of truth. Journal of Memory and Language, 114, 104139.
 Laat zien dat herinnering zelf waarheidseffecten kan oproepen.

Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018).
The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146–1151.
 Analyse van miljoenen tweets: onjuiste berichten verspreiden sneller dan ware.

Van Dijck, J. (2013).
The Culture of Connectivity: A Critical History of Social Media.
 Oxford: Oxford University Press.
 Analyse van de sociale en technologische logica van platforms en herhaling.

Pennycook, G., & Rand, D. G. (2018).
The Implied Truth Effect: Attaching Warnings to a Subset of Fake News Stories Increases Perceived Accuracy of Stories Without Warnings.
Management Science, 66(11), 4944–4957.
 Toont aan dat waarschuwingen bij sommige misleidende berichten onbedoeld andere juist geloofwaardiger kunnen maken.